1936. Asturies arde. Arde España
entera. Arden pueblos y ciudades. Arden los frentes de batalla. Arde la
retaguardia.
Esa
muria de fueu que barre Asturies llevarase con so decenes de miles de persones,
miles de cases. Incontables pueblos y ciudaes quedarán arrasaos. Y, una parte
perimportante del nuesu patrimoniu, dafechu perdío.
Ceñal dende la ilesia vieya. Al fondu a manzorga, el templu nueu de San Pedru de Ceñal, consagráu al cultu en 1974. |
Al norte del conceyu Siero, llindando coles parroquies xixoneses de Fano y Valdornón, xixiláu polos cumales del Fariu y Peña Careses, en Ceñal, llevántense les ruines del que fora’l templu de San Pedru de La Collá. Agospiaes baxo la frondosa ramasca d’ún texu monumental, aquelles muries desnudes recuérdennos a los mozos aquellos años d’odiu cerval. La madera nel dintel na sacristía entá dexa ver les cicatrices renegríes d’una xornada de fuéu y rabia.
Madera nel dintel de la sacristía, coles güelgues del fueu que asoló el templu en 1936. |
La de La Collá foi una de les munches ilesies, la mayoría de fábrica románica, que na redolada, foron incendiaes nos meses anteriores y postreros al guelpe d’Estáu del 18 de xunetu. La mayoría sedríen reconstruyíes en posguerra, ya fuere por Rexiones Devastaes o pol enfotu de los propios vecinos, lo que nun quita que ya pa entós, la perda nel valir arquitectónicu ya artísticu fora irreversible. Asina templos comu’l de Valdornón perdieren dafechu tola estructura orixinal, calteniendo namás restos aisllaos, munches vegaes recollocaos ensín mayor xacíu na construcción autual. Otros, comu San Andrés de Ciares, salieren meyor paraos conservando pórticos, ábside ya’l arcu trunfal. Pero si estos, con mayor o menor ésitu, foron recuperaos, otros quedaron arrequexaos direutamente nel caxón del escaezu, a merced de la maleza y los ellementos, camín d’ún futuru d’esbarrumbe y desaniciu. Pieces fundamentales del románicu xixonés, comu Santa María de Llorio, terminaron convertíes en chabolos, con bona parte de los sos ellementos artísticos retiraos y emplegaos na construcción del mauseleu de la familia Rodríguez Sampedru nel cimenteriu de La Pedrera. Nel norte del conceyu de Siero, San Pedru de La Collá, seguiría un camín similar.
Lo
que güei queda de San Pedru de La Collá foi n’orixe un templu románicu rural,
de probe entidá. La primer cita que se tién d’esti templu alcuentrase nel Testamentu
del rei Ordoñu II, de 921, na que se citen delles ilesies de la zona “... et
ecclesiam cuni illa magna serena, usque in villa careses et sancti iohannis de
monneo et sancti petri de collata, et sanctae eulaliae de ranone...” que cuerresponden col pueblu de Careses, y
los templos de San xuán de Muncó, San Pedru de La Collá y Santolaya de
Valdornón. Lo que güei ta claro ye que esti testu nun ye más que una de les
munches falsificaciones del famosu obiespu Pelayu col fin d’aumentar les
posesiones de la catedral d’Uviéu, pero al menos déxanos una cronoloxía pa’l
templu de que, al menos, nel sieglu XII ya esistía.
D’aquel orixe
románicu queda namás que la planta de cruz llatina con nave única y dalgún
requexu escaecíu ente les muries. El templu fuere remocicáu delles vegaes a lo
largo los sieglos XVI ya XVII algamando l’aspeutu que güei podemos ver: sobriu,
ensín apenes ellementos decorativos, escuru, casique ensín vanos nes muries polos
que entrar la lluz, y col imafronte y la espadaña de aire barrocos. Les muries,
comu ye’l vezu n’estos edificios, ye de mampostería, quedando los sillares pa
ellementos nobles como’l pórticu o’l arcu del trunfu.
El pórticu d’entrada
ye bien cenciellu, comu’l restu del templu, sobriu. Un arcu de mediu puntu,
peraltáu con guardapolvu, fecho con sillares regulares y bien tallaos. Na
dovela central destaca una talla d’ún calvariu, una cruz llatina sobro una
peana. A la mandrecha de la entrada, na paré, una pila de piedra pal agua
bendita.
El pórticu de la ilesia. |
Calvariu tallao na dovela central del pórticu. |
Pila pal agua bendita. |
Interior del templu vistu dende'l presbiteriu. Apreciense les muries ensín vanos. |
Saetera ciega, remanecencia del antigüu templu románicu. |
Nes
muries puen vese tamién los güecos nos que s’afitaba’l forxáu de maera del
teyáu asina como una tribuna o coru enriba la entrada principal. Tovía puen
vese trozos renegríos de les vigues quemaes. Tamién se conserva en gran parte
del templu el encaláu internu que recubriere les paredes, albidrándose en
dellos llugares ciertos tonos cromáticos y debuxos. Asina nel arcu del trunfu
puen vese tonos arroxaos, y nel testeru llínies roxes asemeyando sillares.
Enllucido del testeru con decoración asemeyando sillares. |
Al llegar al
arcu del trunfu, parcialmente tapecíu pola yedra, veremos les dos capielles llaterales,
grandes, valeres, abiertes a la nave por arcos de mediu puntu fechos en
mampostería. Nel so momentu acoyeríen retablos y taríen baxo la advocación de
dalgún santu pero güei ná se conserva. Nin siquiera a quien taben consagraes. Nel
prebiteriu, au alcontraríase’l altar güei desapaecíu, hai dos puertes, una a
cada lláu, que daríen a sendes dependencies, la sacristía y otro espaciu, de
les cuales la norte ta desapaecía. Precisamente, nel dintel interior d’esta
puerte alcuéntrase ún de los pocos ornatos del templu, una cruz que recuerda la
pathé, aunque más esquemática. Esti tipu de cruz alcuéntrase en dellos templos
asociada a les marques de cantería. Finalmente, na muria’l testeru, al pie d’una
hornacina tapecía con piedres, un nacimientu, depositáu ehí va tiempu pola
xente de la tertulia El Garrapiellu de Xixón, que fain d’esti templu y d’esti
texu un llugar d’alcuentru y reivindicación del nuesu patrimoniu más deterioráu.
Arcu del trunfu |
Pero
si hai un ellementu destacable d’esti templu, un que sobreviviere a los sucesos
del 36 (Ya cientos d’años de sucesos más) ye’l citáu gran texu de La Collá que
se llevanta al lláu, a mediu camín ente la ilesia ya’l cimenteriu. A esti texu,
protexíu pola llei de Patrimoniu Cultural de 2010, nel imaxinariu popular del
llugar, se-i supone más d’ún millar d’años de antigüedá, faciéndolu cohetáneo a la construcción del templu.
Sicasí, el estudiu del mesmu dexaría al árbole con una edá más próxima a los
400 años, que tampocu ta mal, colo que’l so orixe sedría contemporáneo a les
obres de remocique que tresformaron el templu románicu al autual, alló polos
sieglos XVI-XVII. El texu, un exemplar masculín, tien unos 15 metros d’altor,
con un perímetru na base’l tueru que ronda los 4,5 metros. Los raigaños, güei
lleguen hasta’l interior del mesmu templu por onde asomen pente les llábanes
del suelu.
Dexando
al delláu cuestiones de fé y relixiosidá, nes cuales ca ún ye llibre de facer
les sos interpretaciones, nun se pue negar que hai llugares que faen a ún
sentise más pequeñu. Vagar pente les recies muries de San Pedru, ensín más
teyáu que’l cielu, pisando les llabanesgastaes del suelu, removíes del so
emplazamientu orixinal, colos raigaños del texu asomando. Mirar pa’l testeru, tapecío
pol verdín, desvencixáu y plenu de maleza. Y nun poder impedir que un sentir de
fondu respetu medre nel interior. Respetu a un llugar güei casique escaecíu
pero que fuere consideráu sagráu dende munchos sieglos atrás, enantes de que’l
ritu de la cruz se asentase ente nos. Sabiendo bien de xuro que, baxo los
nuesos pies, baxo eses llábanes, invadíos polos raigones del texu, reposen los
güesos d’antiguos difuntos. Y que baxo les fueyes del omnipresente texu, o na
solombra del antigüu templu de San Pedru de La Collá, los homes moraben
aquelles probes aldegues al pie del Fariu, trataben d’algamar un puqitín de paz
pal espíritu o suplicaben por un pocu de protección de los dioses nun tiempu
nel que’l díi a díi yera, probablemente, abondo más difícil de lo que nos tamos
avezaos.