Guetar n'esti blogue

lunes, 24 de octubre de 2016

San Pedru de La Collá: el pasáu en ruines.



     1936. Asturies arde. Arde España entera. Arden pueblos y ciudades. Arden los frentes de batalla. Arde la retaguardia.

     Esa muria de fueu que barre Asturies llevarase con so decenes de miles de persones, miles de cases. Incontables pueblos y ciudaes quedarán arrasaos. Y, una parte perimportante del nuesu patrimoniu, dafechu perdío.

Ceñal dende la ilesia vieya. Al fondu a manzorga, el templu nueu de San Pedru de Ceñal, consagráu al cultu en 1974.

     Al norte del conceyu Siero, llindando coles parroquies xixoneses de Fano y Valdornón, xixiláu polos cumales del Fariu y Peña Careses, en Ceñal, llevántense les ruines del que fora’l templu de San Pedru de La Collá. Agospiaes baxo la frondosa ramasca d’ún texu monumental, aquelles muries desnudes recuérdennos a los mozos aquellos años d’odiu cerval. La madera nel dintel na sacristía entá dexa ver les cicatrices renegríes d’una xornada de fuéu y rabia.

Madera nel dintel de la sacristía, coles güelgues del fueu que asoló el templu en 1936.

      La de La Collá foi una de les munches ilesies, la mayoría de fábrica románica, que na redolada, foron incendiaes nos meses anteriores y postreros al guelpe d’Estáu del 18 de xunetu. La mayoría sedríen reconstruyíes en posguerra, ya fuere por Rexiones Devastaes o pol enfotu de los propios vecinos, lo que nun quita que ya pa entós, la perda nel valir arquitectónicu ya artísticu fora irreversible. Asina templos comu’l de Valdornón perdieren dafechu tola estructura orixinal, calteniendo namás restos aisllaos, munches vegaes recollocaos ensín mayor xacíu na construcción autual. Otros, comu San Andrés de Ciares, salieren meyor paraos conservando pórticos, ábside ya’l arcu trunfal. Pero si estos, con mayor o menor ésitu, foron recuperaos, otros quedaron arrequexaos direutamente nel caxón del escaezu,  a  merced de la maleza y los ellementos, camín d’ún futuru d’esbarrumbe y desaniciu. Pieces fundamentales del románicu xixonés, comu Santa María de Llorio, terminaron convertíes en chabolos, con bona parte de los sos ellementos artísticos retiraos y emplegaos na construcción del mauseleu de la familia Rodríguez Sampedru nel cimenteriu de La Pedrera. Nel norte del conceyu de Siero, San Pedru de La Collá, seguiría un camín similar.

El texu y la ilesia vieya de San Pedru de La Collá.

     Lo que güei queda de San Pedru de La Collá foi n’orixe un templu románicu rural, de probe entidá. La primer cita que se tién d’esti templu alcuentrase nel Testamentu del rei Ordoñu II, de 921, na que se citen delles ilesies de la zona “... et ecclesiam cuni illa magna serena, usque in villa careses et sancti iohannis de monneo et sancti petri de collata, et sanctae eulaliae de ranone...”  que cuerresponden col pueblu de Careses, y los templos de San xuán de Muncó, San Pedru de La Collá y Santolaya de Valdornón. Lo que güei ta claro ye que esti testu nun ye más que una de les munches falsificaciones del famosu obiespu Pelayu col fin d’aumentar les posesiones de la catedral d’Uviéu, pero al menos déxanos una cronoloxía pa’l templu de que, al menos, nel sieglu XII ya esistía.

     D’aquel orixe románicu queda namás que la planta de cruz llatina con nave única y dalgún requexu escaecíu ente les muries. El templu fuere remocicáu delles vegaes a lo largo los sieglos XVI ya XVII algamando l’aspeutu que güei podemos ver: sobriu, ensín apenes ellementos decorativos, escuru, casique ensín vanos nes muries polos que entrar la lluz, y col imafronte y la espadaña de aire barrocos. Les muries, comu ye’l vezu n’estos edificios, ye de mampostería, quedando los sillares pa ellementos nobles como’l pórticu o’l arcu del trunfu.

El imafronte, cola espadaña bífora, d'inspiración barroca.

     El pórticu d’entrada ye bien cenciellu, comu’l restu del templu, sobriu. Un arcu de mediu puntu, peraltáu con guardapolvu, fecho con sillares regulares y bien tallaos. Na dovela central destaca una talla d’ún calvariu, una cruz llatina sobro una peana. A la mandrecha de la entrada, na paré, una pila de piedra pal agua bendita.

El pórticu de la ilesia.

Calvariu tallao na dovela central del pórticu.

Pila pal agua bendita.
      Si daqué llama l’atención una vez dientro’l templu, ye’l altor de les muries y la ausencia de ventanos. Namás unos pequeños rosetones nel imafronte ya nes capielles llaterales, asina como un vanu asaetáu nel testeru, magar que esti tea parcialmente tapecíu con mampostería, lo que pue suxerir que tuviere cegáu dafechu. A menor altor, dando la sensación de que les muries foren recrecíes nos remociques de los sieglos XVI-XVII respeutu a la fábrica románica, puen vese delles saeteres ciegues. Nun hai más abertures.

Interior del templu vistu dende'l presbiteriu. Apreciense les muries ensín vanos.
Saetera ciega, remanecencia del antigüu templu románicu.




     Nes muries puen vese tamién los güecos nos que s’afitaba’l forxáu de maera del teyáu asina como una tribuna o coru enriba la entrada principal. Tovía puen vese trozos renegríos de les vigues quemaes. Tamién se conserva en gran parte del templu el encaláu internu que recubriere les paredes, albidrándose en dellos llugares ciertos tonos cromáticos y debuxos. Asina nel arcu del trunfu puen vese tonos arroxaos, y nel testeru llínies roxes asemeyando sillares. 

Enllucido del testeru con decoración asemeyando sillares.


     Al llegar al arcu del trunfu, parcialmente tapecíu pola yedra, veremos les dos capielles llaterales, grandes, valeres, abiertes a la nave por arcos de mediu puntu fechos en mampostería. Nel so momentu acoyeríen retablos y taríen baxo la advocación de dalgún santu pero güei ná se conserva. Nin siquiera a quien taben consagraes. Nel prebiteriu, au alcontraríase’l altar güei desapaecíu, hai dos puertes, una a cada lláu, que daríen a sendes dependencies, la sacristía y otro espaciu, de les cuales la norte ta desapaecía. Precisamente, nel dintel interior d’esta puerte alcuéntrase ún de los pocos ornatos del templu, una cruz que recuerda la pathé, aunque más esquemática. Esti tipu de cruz alcuéntrase en dellos templos asociada a les marques de cantería. Finalmente, na muria’l testeru, al pie d’una hornacina tapecía con piedres, un nacimientu, depositáu ehí va tiempu pola xente de la tertulia El Garrapiellu de Xixón, que fain d’esti templu y d’esti texu un llugar d’alcuentru y reivindicación del nuesu patrimoniu más deterioráu.

Arcu del trunfu
 
Presbiteriu, cola hornacina ciega, la ventana asaetada y les puertes a les dependencies llaterales.


     Pero si hai un ellementu destacable d’esti templu, un que sobreviviere a los sucesos del 36 (Ya cientos d’años de sucesos más) ye’l citáu gran texu de La Collá que se llevanta al lláu, a mediu camín ente la ilesia ya’l cimenteriu. A esti texu, protexíu pola llei de Patrimoniu Cultural de 2010, nel imaxinariu popular del llugar, se-i supone más d’ún millar d’años de antigüedá, faciéndolu  cohetáneo a la construcción del templu. Sicasí, el estudiu del mesmu dexaría al árbole con una edá más próxima a los 400 años, que tampocu ta mal, colo que’l so orixe sedría contemporáneo a les obres de remocique que tresformaron el templu románicu al autual, alló polos sieglos XVI-XVII. El texu, un exemplar masculín, tien unos 15 metros d’altor, con un perímetru na base’l tueru que ronda los 4,5 metros. Los raigaños, güei lleguen hasta’l interior del mesmu templu por onde asomen pente les llábanes del suelu.

El texu monumental, a mediu camín ente la ilesia ya'l cimenteriu.

Otra vista del texu.

     Dexando al delláu cuestiones de fé y relixiosidá, nes cuales ca ún ye llibre de facer les sos interpretaciones, nun se pue negar que hai llugares que faen a ún sentise más pequeñu. Vagar pente les recies muries de San Pedru, ensín más teyáu que’l cielu, pisando les llabanesgastaes del suelu, removíes del so emplazamientu orixinal, colos raigaños del texu asomando. Mirar pa’l testeru, tapecío pol verdín, desvencixáu y plenu de maleza. Y nun poder impedir que un sentir de fondu respetu medre nel interior. Respetu a un llugar güei casique escaecíu pero que fuere consideráu sagráu dende munchos sieglos atrás, enantes de que’l ritu de la cruz se asentase ente nos. Sabiendo bien de xuro que, baxo los nuesos pies, baxo eses llábanes, invadíos polos raigones del texu, reposen los güesos d’antiguos difuntos. Y que baxo les fueyes del omnipresente texu, o na solombra del antigüu templu de San Pedru de La Collá, los homes moraben aquelles probes aldegues al pie del Fariu, trataben d’algamar un puqitín de paz pal espíritu o suplicaben por un pocu de protección de los dioses nun tiempu nel que’l díi a díi yera, probablemente, abondo más difícil de lo que nos tamos avezaos. 

     San Pedru de La Collá, mentantu, sigui esperando que daquién-i dea una nuea oportunidá.

Una puerte a dengún lláu.

Cruz tallá nel dintel de la puerte norte del baptisteriu.

Parte sur del templu, con una de les capielles llaterales y la sacristía.