Caleyando polos montes de Tudela

     Los montes de Tudela son un cordal asitiaú al sur del conceyu d'Uviéu, na llinde colos de Llangréu y Mieres. Forma la llende sur del antigüu conceyu de Tudela, nel valle del mesmu nome que forma'l Nalón ente la foz de Entepeñes y el valle d'Olloniegu. Nesti cordal allúgase la mayor altura del conceyu d'Uviéu, nel Picu Escobín o Picayu, con 714 m. Comu si se tratare d'un mundiu en pequeñu, n'ellos puen atopase una enorme bayura de paisaxes, dende los petreos roquedos calcáreos na fastera oriental, onde les canteres de piedra y cementu tarazen los cumales hasta los conglomeraos na fastera ocidental, pasando polos valles magrizos au, notros tiempos non bien alloñaos, medraron los fornos de teyes y lladriyos. Vetes de carbón dieron-i un pasáu mineru que entá güei amuesa les sos güelgues: la mina'l valle, el cestu, el fornu, el pozu Olloniegu, milenta chamizos y trincheres de esplotaciones a cielu abiertu. Llavaderos de mineral somorguiaos nun mar de felechos, vagonetes escaecíes nes caleyes o bocamines zarraes.

El Picu Castiellu dende'l Berrubia

     De la cordalera principal van saliendo vallinos estrechos formaos por reguerinos de pocu caudal que diben finando nel Nalón. A la vera d'estos, na parte más baxo, xurdieron los pueblos y llugares, y les sos fasteres foron camudando dende'l monte xabaz a la igüa d'un monte baxu d'aldea, nel que los praos de pastu entemecense coles pumaraes o los castañeos. Angüañu, pol abandonu del ganáu, munches d'estes corraes foron invadíes pola sebe, polos árboles, tornando puquiñín a pocu al so xeitu de monte xabaz, pero entá queden caleyes y pistes que nos permiten percorrer estos llugares y esfrutar de biesques de castaños y fayes, ablanos y carbayos, xardones, cerezales, mofu y felechos y milenta coses más. Arriba, onde´l bosque autóctonu muerre, ellí onde los llabores mineros abandonaos lo permiten, nacen ocalitalesy pinares, agarraos colos sos raigaños a tierres probes y roca desnuda. Un llugar au podemos atopar toa triba d'animales, dende les gafures y rancuayos nos bebederos pal ganáu, a les sacaveres y culiebres que anden polos praos, porcuspines ya melandros, esquiles, curuxes y raitanes. Raposos, xabariles, y arribón, el llagartu verdinegru asoleyando ente les piedres. Y munchos, munchos otros más que dan-i a biesques y cotollales un aliendu de vida fabulosu.

La natura, cuando el home se va, torna polo suyo

    Hai dellos caminos que se puen facer. Pué subise dende Olloniegu, por onde la torre del pozu, siguiendo una caleya na que puen vese losrestos de la caxa d'una antigua carretera, ensin acabar, que tinía que xunir Uviéu con Mieres ensin tener que pasar pol Padrún. Entá güei queda un tunel d'hormigón de más de 50 metros en metanes el monte, medio somorguio ente escombros y barru. Tamién pue dise por Veguín, pasando xunto lo que yera la mina'l cestu ya la mina'l valle (au dexara la so vida el güelu que me dio nome). Pue dise pola Mortera, pasando xunto'l castiellu Tudela y caminando a la vera los grabaos del Picu Berrubia. Puen facese a la fin munchos caminos, toos ellos bien prestosos. A mi, personalmente, el que más me presta ye el xubir por Tudela Agüeria, la antigua capital del conceyu, pol camín del Molín, pa dir dempués pol de Feleches y llegar a Les Mines, pa dempués tornar a mandrecha siguiendo tola cordalera hasta algamar el Picu Berrubia, baxando dempués hasta les mines d'Olloniegu. Esti camín permíteme atopar con toles ayalgues que guarden estos montes, dende les mates de castaños, los carbayones a la vera'l camín, o los peñatos enllenos de fósiles marínos, ensin escaecese de les vistes que dende lo alto puén algamase a ver. Los petroglifos merecen una reseña aparte. Aunque desconocíos pol común de la xente, los grabaos del picu Berrubia son la más grande y variada estación arqueolóxica asturina d'esti arte, sicasí, el Peñatu de Llanes seya'l más nomáu ya'l más espectacular. Cunta la lleenda que estos grabaos dexaranlos los misteriosos moros, y n'ellos dicíase, a quien fuere a descifralos, au se podía atopar una ayalga tapecía. Equí podemos atopar, munches vegaes ocultes pal güeyu nun avezao, figures antropomorfes, cruces, ferraures, trazos lliniales y cazoletes, ídolos reticulares, etc. Prometo más alantre facer un artículu a fondu pa amosar esta maravía.

La peña les ferraures del Picu Berrubia

    Parte'l camín dende'l campu la ilesia de Santiago, en Tudela Agüeria. una pista hormogoná que sube seliquino ente muries de praos y sebes, dexando'l Molín a mandrecha, ruaos pol correr del regueru no fondo'l valle. Atopamos al llegra al Molín, malamente, a manzorga'l camín, los restos d'un fornu teyes que ellí esistiere, pudiéndose apreciar nos praos les marques de los trabayos d'estración del magre. Seguimos el camín principal ensin dexalu pa tomar nengún de los ramales que dacuando van xurdiendo pa dir a los diferentes zones de praos o pumaraes. Asina diremos dexando atrás les caleyes que dirán pa la Fuente'l Cura y el Castañéu'l Sol, la que va pal Cantu la Flecha, etc. A medida que avanzamos el camín tórnase más y más pindiu, especialmente al algamar la parte na que desapaez l'hormigón. Adientrámonos nuna zona na que la biesca gana terrén, especialmente castaños y ablanos, nel que entá se abre dalgún práu coles muries d'una cabaña cayía. Equí puese ver una pequeña maravía de la Asturies rural, desapaecía pol abandonu y el hormigonáu de caminos y caleyes, y que remóntanos a una teúnica constructiva de caminos enraigoñá con Roma. N'otros tiempos, cuando'l home usaba tolos díis el monte pa trabayar, pa dir de un pueblu a otru, etc, col fin de permitir el bon usu de los caminos colos rigores del iviernu, estos solíen cubrise con una calzáa de piedres al xeitu de les calzaes romanes. Asína evitabase el enllamorgáu de los caminos y que foren fácilmente prauticables polos paisanos, el ganáu, carros y montures pesie lo que lloviere. Estes calzaes foron desapareciendo pol abandonu, pol asfaltáu o pola apertura de pistes pala tala de mates. N'esti tramu de caleya entá puen apreciase estes calzaes, nun siendo l'únicu, por suerte, que entá asina queda por estos montes.

Restos d'una herencia cultural de milenta años

    Dexando atrás la parte más frondosa de la biesca autóctona entramos nun ocalital, formáu casique enteru por árboles mozos, de pequeñu tamañu, emplegaos antañu nos llabores mineros pol so bien resistir la humedá. Tamós llegando a les mines, na parte alta del monte, onde años atrás abrieronse chamizos y esplotaciones legales, un llugar nel que les vetes de carbón amestense cola roca y el conglomeráu en sentí horizontal. Hai pocos años tovía se ficieron trabayos a cielu abiertu aquí. Ye un llugar de suelu probe, nel que a poco qu'escarbes atopas roca. Los árboles nun son a medrar más que en llugaes aislaos. Ye terrén de monte baxu, tierra de cotolles y caballos sueltos, dende la que acolómbrase la ciudá d'Uviéu per enriba San Esteban de les Cruces. Dende esti llugar, no centro la cordal de los montes de Tudela, pue tomase camín  que nos lleve a Veguín o Anieves, o al mesmu conceyu Llangréu. Si tornamos a mandrecha podemos dir hasta'l picu Gúa, au se asienten los únicos túmulos neolíticos catalogaos nel conceyu d'Uviéu, siguiendo un camín que trescurre polo alto los cumales, cruciando picos y mayaos camín de Mieres. Tomando camín pal norte podemos averanos hasta el Berrubia, y un poquitín más abaxu les Escobadielles y el Picu Castiellu, na Fócara.

Camín de Feleches

     A metanes del camín que xune les Mines col Berrubia, parte un pista de tierra que desciende rápidamente camín de San Frechoso onde, averao al regueru que-i da nome al valle, ta el Pozu Olloniegu. Esta pista baxa primero ente les cotolles que cubren la pindia cara oeste del cordal del Berrubia, pa dir dempués somorguiándose de nueu en monte atlánticu y praos de pastu, pasando averaos a varios caseríos y finando xunto les instalaciones mineres güei tristemente abandonaes.

Castillete del pozu Olloniegu. Semeya de Adrián San Mrtín Prieto (Archivo Histórico Minero)

P.S. - La vida nun yemás que un dir y tornar, siguiendo milenta vegaes el mesmu camín que un día tomamos. Dexo esta nota au bien tinía que dir un post que dexare dellos meses atrás (Tornando a la mar) , y ye que mañana taré camín de Portugal, onde espérame'l barcu nel que pasaré los prósimos meses navegando por Africa y norte d'Europa.